فرصتی که بحران کرونا در زمینه نوآوری باز در اختیار ما قرار داده است. 

در همان ماه‌های اول شیوع بیماری کرونا، رخداد باورنکردنی در دنیای کسب و کارها پیش آمد: شرکت‌ها شروع به مشارکت گسترده با یکدیگر در سطحی بی‌سابقه کردند و در تلاش بودند تا تهدیدات و تغییرات پیش آمده بر اثر بحران را به فرصت تبدیل کنند. برای مثال، شرکت آلمانی زیمنس[1] شبکه تولیدی ایجاد کرد تا به شرکت‌های طراحی تجهیزات پزشکی کمک کند. همچنین کارخانه تولیدکننده ماشین‌آلات سنگین اسکانیا[2] در مشارکت با بیمارستان آموزشی کارولینسکا[3] کانتینرها و تریلرهای این کارخانه را به مراکز سیار تست کرونا تبدیل کردند و همچنین شبکه‌ای از خدمات لجستیک برای تامین نیاز مردم به خدمات بهداشتی درمانی و مواد ضدعفونی‌کننده طراحی کرد.  کارخانه فورد نیز در همکاری با مراکز نوآوری و خدمات بهداشتی درمانی به تولید ونتیلاتور پرداخته است. این اقدامات نزدیکی بسیاری با مفهومی نوین ولی حیاتی در دنیای کسب و کار دارد: نوآوری باز.

نوآوری باز در دنیای کسب و کار

مشارکت می‌تواند به صورت کاملا واضحی زندگی انسان را نجات دهد و حتی کیفیت زندگی مردم را ارتقا بخشد. در عین حال، مزایای گسترده‌ای نیز برای شرکت‌ها به همراه دارد. برای بیش از یک دهه، ما مفهوم نوآوری باز را مورد مطالعه قرار داده‌ایم و به بسیاری از مدیران و دانشجویان بازرگانی آموزش داده‌ایم. این مفهوم به نحوه اجرای نوآوری در شرایطی غیرمتمرکز و مشارکتی اشاره دارد و استقبال بسیار زیادی از آن شده است.

در زمینه نوآوری بیشتر بخوانید: انواع نوآوری در سازمان

با وجود اشتیاقی که در وهله اول نسبت به مفهوم نوآوری باز نشان داده می‌شود، شرکت‌های کمی هستند که واقعا در عمل به دنبال اجرای آن باشند. همچنین بسیاری از کسب و کارها از زیرساخت‌های اولیه و بنیان‌های مورد نیاز برای اجرای انواع گونه‌های نوآوری محروم هستند و در نتیجه برای اجرای نوآوری باز نیز با دشواری‌هایی روبرو می‌باشند.

اصلا نوآوری باز چیست و چه تعریفی دارد؟

مزایای نوآوری باز

متاسفانه در بسیاری شرکت‌ها دستیابی به نوعی از نوآوری که گسترده، غیرمتمرکز و مشارکتی باشد بسیار جاه‌طلبانه و دست‌نیافتنی است. با این وجود، گسترش نوآوری باز در ماه‌های اخیر به ما ظرفیت بالقوه دنیای کسب و کارها را در اجرای این مفهوم یادآور می‌شود. نوآوری باز قابلیت بالایی در ارزش‌آفرینی دارد: راه‌های بسیار زیادی برای ایجاد ارزش در کسب و کار ارایه می‌دهد، شرکای جدیدی با ظرفیت‌های مکمل برای شرکت به ارمغان می‌آورد و ظرفیت‌های بالقوه کسب و کار را از طریق روابط سازنده و مشارکتی بالفعل می‌کند. همچنین در طول بحران، نوآوری باز به سازمان‌ها در یافتن راه‌های جدید برای حل چالش‌های موجود و همچنین ساخت یک تصویر مثبت از برند خود کمک می‌کند. از همه مهم‌تر، راه را برای مشارکت‌های بعدی در آینده هموار می‌سازد.

چگونه بر چالش‌های اجرای نوآوری باز غلبه کنیم؟

در اجرای مدل نوآوری باز نگرانی‌هایی در زمینه سرمایه فکری[4] شرکت‌ها، برگشت سرمایه و سایر نتایج غیر قابل پیش‌بینی این استراتژی وجود دارد. اما چیزی که ما واقعا در این روزهای بحرانی نیاز داریم، ایجاد فرصتی برای نوآوری و ارزش‌آفرینی در خلال بحران است. درس‌هایی در این زمینه وجود دارد که به شرکت‌ها کمک می‌کند که از نوآوری باز برای تبدیل تهدیدات کووید-19 به فرصت‌هایی ارزنده بهره بگیرند. در ادامه این نکات مورد بررسی قرار می‌گیرد:

1. نگران از دست دادن سرمایه فکری سازمان نباشید!

پژوهش‌ها نشان می‌دهند که بسیاری از شرکت‌ها دغدغه‌هایی در زمینه نشت اطلاعات ارزشمندشان در طول فرایندهای مشارکتی با شرکا و رقیبان دارند. در نتیجه، مشارکت را به حوزه‌های حاشیه‌ای شرکت محدود می‌کنند و بر مهم‌ترین بخش‌های کسب و کار تمرکز نمی‌کنند. برای مثال، شرکت‌های شیمیایی متعددی در اروپا و آمریکا وجود دارند که مسائل اساسی مشترکی دارند ولی نمی‌توانند با هم‌افزایی این مسائل را برطرف کنند چون اصلا این موارد را با یکدیگر به اشتراک نمی‌گذارند.

چنین دغدغه‌هایی البته کاملا واقعی و حیاتی است، اما نمی‌توان به خاطر وجود این نگرانی‌ها شرکت را از فرصت نوآوری باز محروم کرد. در واقع ارزش‌آفرینی در طول بحران کرونا مهم‌تر از حفظ ارزش‌ها و دارایی‌های موجود شرکت است.

شرکت‌ها و کسب و کارهای هوشمند با بهره‌گیری از اصول اعتمادسازی، بر حوزه‌های استراتژیک سازمان برای مشارکت تمرکز می‌کنند. برای مثال، این که یک شرکت مطرح در زمینه ماشین‌آلات سنگین، کارشناسان و متخصصان خود را برای یک زمینه مشارکتی خاص در اختیار شرکت دیگری قرار دهد تهدیدی برای آن شرکت محسوب نمی‌شود و زمینه هم‌افزایی و مشارکت‌های بعدی نیز فراهم می‌گردد.

2. انگیزش دو طرفه را به حداکثر برسانید.

زمانی که انگیزه اولیه برای نوآوری باز میان چند شرکت ایجاد شد، عامل موفقیت در این فرایند بیشتر مبتنی بر مشارکت فعال و داوطلبانه است تا روش‌های سنتی دستوری و کنترلی. بنابراین شرکت‌ها باید از روش‌های مختلف و محرک‌های متنوع برای انگیزش مشارکت استفاده کنند. در این زمینه خلاقیت اهمیت بالایی دارد.

پژوهشی نشان می‌دهد که شرکت‌ها روش‌های مختلفی برای مشارکت با یکدیگر دارند. برای مثال، در زمینه توسعه دهندگان وب، برخی شرکت‌ها برخی کدهایشان را با شرکت‌های همکار به اشتراک می‌گذارند. برخی دیگر متخصصان یا امکانات زیرساختی خود را در اختیار سایرین قرار می‌دهند. برخی شرکت‌ها نیز در این زمینه از قوانین سخت‌گیرانه‌ای تبعیت می‌کنند و با هرگونه همکاری که باعث خروج منابع و اطلاعات از سازمان می‌شود مخالفت می‌کنند. یکی از بهترین روش‌ها برای مشارکت ،سهیم شدن زمان و منابع زیرساختی مابین شرکا می‌باشد زیرا هم‌افزایی تخصص‌ها و دارایی‌ها اتفاق می‌افتد و فرایند نواوری تسهیل می‌شود.

این که هر شرکت از چه طریق دچار انگیزش برای مشارکت شود به ساختار سازمانی آن شرکت و اهداف آن بستگی دارد. البته این نکته را هم باید در نظر گرفت که شروع فرایند مشارکتی نوآوری باز ساده است ولی ممکن است در ادامه به همان آسانی پیش نرود. این فرایند تلاش و علاقه تمامی نیروهای درگیر را می‌طلبد و نیاز به دخیل کردن تمامی عوامل روانی، فنی و زیرساختی دارد.

3. پذیرای شرکای جدید باشید.

چالش اساسی در فرایند نوآوری باز پذیرش شرکای جدید است. معمولا همکاری با شرکت‌ها، نیاز به فرایندی طولانی‌مدت دارد که شامل یافتن شرکت‌های با تخصص مکمل و همکار، اعتبارسنجی و اعتمادسازی و برقراری شبکه‌ای از روابط اجتماعی با افراد ذی‌نفوذ می‌شود. در شرایط بحرانی این روزها، این فرایند باید با سرعت بیشتر و در زمان کمتری صورت گیرد و نیاز بیشتری به یافتن شرکایی با تخصص‌های مکمل می‌باشد.

جالب است بدانید که بحران کرونا این فرایند را آسان کرده است. در واقع به علت جو اضطراری که بر دنیای کسب و کار حاکم می‌باشد، کارها با سرعت بیشتری و به دور از بوروکراسی معمول پیش می‌رود. به خصوص که شرکت‌های همکار تهدیدات مشترکی را احساس می‌کنند و هم‌افزایی راحت‌تر صورت می‌گیرد. شرکت‌هایی که به دنبال ظرفیت‌های خاصی می‌گردند یکدیگر را پیدا می‌کنند و در زمینه رفع تهدیدات موجود و بهره‌برداری از ظرفیت‌های بالقوه در دوران بحران به همکاری می‌پردازند. همچنین جالب است بدانید که در دوران‌های بحرانی، نوآوری بهتر صورت می‌گیرد.

4. شرایط اضطراری، تغییرات را هدایت می‌کند.

در شرایط عادی گام‌های اولیه فرایند نوآوری باز بسیار ساده است. برای مثال، بهره‌گیری از متخصصان مشترک و شروع یک فرایند برای ایده‌پردازی. اما دریافت نتیجه از چنین فرایندی به همان سادگی نیست و تغییراتی را می‌طلبد. یک فرایند نوآوری باز موفق نیاز به ایجاد تغییرات ساختاری و عملیاتی در کسب و کار دارد. واضح است که پذیرش چنین تغییراتی برای کارمندان، تیم‌ها و سازمان دشوار است.

در شرایط بحران، تغییرات راحت‌تر صورت می‌گیرد. شرکت‌های هوشمند به دنبال فرصت‌هایی برای بازنگری در زمینه زیرساخت‌های خود می‌گردند و در صورت وقوع نوآوری باز، راحت‌تر پذیرای تغییرات می‌شوند.

5. آینده را در نظر بگیرید.

در صورتی که روزی به شرایط عادی برگردیم، آیا روش‌های نوآورانه مورد استفاده در زمان بحران درون سازمان نهادینه شده و باز به درستی عمل خواهد کرد؟ و این که تا چه میزان آمادگی داریم با چالش‌ها و مسائل بعدی روبرو شویم و افق بلندمدت تری در برنامه‌ریزی داشته باشیم؟

ما امیدواریم که پاسخ جامعه جهانی به مسئله ویروس کرونا به ما این درس بزرگ را داده باشد که تجربه یک دشمن مشترک سرعت عمل، قدرت و خلاقیت را در برابر آن چالش به طرز باورنکردنی افزایش می‌دهد.

برای مدیران مهم‌ترین انعکاس این نوشتار در این است که بدانند با گذر از بحران چه کسب کرده‌اند و چه ارزش‌آفرینی برای کسب و کار خود داشته‌اند. یک بحران بزرگ معمولا باعث تغییر رفتار مشتریان، کارمندان و شریکان کاری می‌شود. شاید بر این باور باشید که ترجیحات گروه‌های مختلف در این دوران ثابت می‌ماند ولی معمولا چنین نیست. همچنین با این مقاله به این دریافت رسیدید که هم اکنون بهترین فرصت برای اجرای نوآوری باز و مشارکت با شرکا و حتی رقیبان کاری است. البته این امر به افزایش انعطاف‌پذیری سازمان نیز بستگی دارد. ساختارهای قبلی را در هم بشکنید و هنجارهای جدیدی تولید کنید. مهم‌ترین دستاورد شما باید خروج از این بحران با روشی کاملا نوآورانه و به صورت کسب و کاری جدید و متحول باشد.

پانویس:

[1].Siemens

[2].Scania

[3].the Karolinska University Hospital

[4].Intellectual property (سرمایه فکری یک سازمان شامل سرمایه انسانی، سرمایه ساختاری و سرمایه رابطه‌ای آن می‌شود-مترجم)